مسمومیت ناشی از نیترات در دامها

مسمومیت ناشی از نیترات در دامها

مقدمه
مسمومیت ناشی از نیترات در دامها متعاقب با استفاده از جیره های حاوی علوفه و یا استعمال خوراک هایی با محتوای نیترات بالا در دامها ایجاد می شود و این نوع مسمومیت می تواند موجبات تجمع نیترات را در بدن دام فراهم آورد.
میکروب های موجود در دستگاه گوارش نشخوارکنندگان تمایل زیادی را برای تبدیل نیترات به نیتریت از خود نشان می دهند از این رو گاو و گوسفند در مقایسه به غیر نشخوارکنندگان استعداد بیشتری را در زمینه ابتلا به این عارضه از خود ارائه می دهند.

عوامل گیاهی مرتبط با بروز مسمومیت ناشی از نیترات

گونه های گیاهی و عوامل زراعی
۱ – در دامهای تغذیه شده با ذرت مبتلا به تنش ناشی از خشکسالی و غلات دانه ریز میزان ابتلا به این مسمومیت به حداکثر مقدار خود می رسد.
۲ – برخی از نباتات دیگر در امر تجمع نیترات در بدن دام موثر واقع می شوند که از آن جمله می توان به مواردی از قبیل سودان گراس، هیبریدهای ناشی از سورگوم- سودان و ارزن اشاره نمود.
۳- در مزارعی که برای تغذیه گیاهان از کود استفاده شده است میزان تجمع نیترات در حد بالایی است و این در حالی است که در مزارعی که این اقدام به مرحله اجرا در نیامده است این حالت مشاهده نمی شود.
۴ – برخی از عوامل می توانند روند تجمع غیر طبیعی نیترات در گیاهان را تحت تاثیر خود قرار دهند که از آن جمله می توان به مواردی از قبیل شرایط رطوبت موجود در محیط، وضعیت خاک موجود در منطقه و نوع گیاه اشاره نمود.
۵ – عوامل تنش زا در گیاه نیز از جمله مواردی هستند که می توانند سطح نیترات موجود در گیاه را افزایش دهند که از آن جمله می توان به خشکسالی اشاره کرد.
۶ – خاک هایی که حاوی مقادیر زیادی از ازت هستند می توانند به سرعت مقادیر زیادی از نیترات را برای گیاه فراهم آورند.
۷ – مزید بر آن خاک های اسیدی،کمبود گوگرد و فسفر،قلت مقدار مولیبدن،دمای پایین از جمله عوامل شناخته شده دیگری هستند که می توانند میزان جذب نیترات را توسط گیاهان افزایش دهند.

بخش ها و اندامهای گیاهی

۱ – میزان غلظت نیترات ها در بخش های گیاهی نزدیک به زمین(ساقه ها) به حداکثر مقدار خود می رسد.
۲ – به طور کلی در گیاهان برگ ها در مقایسه با ساقه ها و یا بخش های مرتبط با آن حاوی مقادیرکمی از نیترات ها هستند و این در حالی است که میزان تجمع نیترات ها در بذر(دانه)و گل ها اندک می باشد و یا اصلا در آنها نیترات ها مشاهده نمی شوند.
۳ – در گیاهان نیترات ها در یک سوم بخش پایینی ساقه تجمع می یابد.
۴ – محققان در دانشگاه اوکلاهاما پس از اجرای مطالعات خود به این مطلب اشاره نمودند که در گیاه ارزن مرواریدی (نوعی ارزن)در محدوده ایی که ۱۵/۲۴ سانتیمتر پایین تر از ساقه می باشد میزان تجمع نیترات ۳ برابر بیشتر از بخش های فوقانی است.
۵ – در هنگام برداشت، گیاه بایستی از ۱۵/۲۴ سانتیمتر بالاتر برش یابند و این امر یکی از جمله اقداماتی باشد که می تواند در امر کاهش غلظت محتوای نیترات در علوفه موثر واقع شود و در این حالت می توان گیاه را به صورت علوفه خشک و یا سیلو در تغذیه دامها مورد استفاده قرار داد ولی بایستی به این مطلب توجه نمود که اجرای این امر در مورد گیاهان مبتلا به تنش ناشی از خشکسالی امری سخت و دشوار می باشد.

مرحله رشد و نمو گیاه

همگام با ایجاد بلوغ در گیاه از میزان تجمع نیترات موجود در آن کاسته می شود. این امر به گونه ایی است که میزان تجمع نیترات در گیاهان جوان بیشتر از گیاهان بالغ می باشد. با این حال در صورتی که شرایط محیط و خاک مستعد باشد در این حالت نیز تجمع نیترات یکی از جمله وقایعی می باشد که در گیاهان بالغ به وقوع می پیوندد.

شرایط اقلیمی مستعد برای تجمع نیترات در گیاه

۱ – تمامی شرایط موجود در دوره خشکسالی منجر به تجمع نیترات در گیاهان نمی شود. حضور رطوبت در خاک یکی از جمله عواملی است که منجر به جذب و تجمع نیترات در گیاه می گردد.
۲ – اگر سطح خشک خاک تنها منبع عرضه کننده نیترات برای گیاه باشد در این حالت مقادیر اندکی از نیترات توسط ریشه گیاه جذب می شود.
۳ – در گیاهانی که پس از گذر از دوره خشکسالی به زنده مانی خود ادامه می دهند چند روز پس از بارندگی میزان نیترات ها در آنها در حد بالایی است (زیرا گیاه پس از دوره خشک سالی مجددا رشد می یابد).
۴ – در مقابل یخبندان، ریزش تگرگ، کاهش دما نیز از جمله عوامل دیگری هستند که می توانند در روند رشد طبیعی گیاه مداخله نمایند و موجبات تجمع نیترات را در گیاه فراهم آورند. این دسته از عوامل جوی می توانند موجب کاهش یا تخریب سطح برگ شوند. کاهش سطح برگ فعالیت فتوسنتز را با محدودیت روبرو می نماید. در این حالت نیترات جذب شده بوسیله ریشه به پروتئین گیاهی تبدیل نمی شود و در ساقه گیاه تجمع می یابد.
۵ – بسیاری از گیاهان برای دست یابی به رشد فعال و اجرای فرآیند فتوسنتز به دمای بالاتر از ۱۲/۷درجه سانتی گراد نیاز دارند. همگام با کاهش دما بر سرعت جذب نیترات توسط گیاهان افزوده می شود. اما در فصول سرد سال روند تبدیل نیترات ها به اسیدهای آمینه و پروتئین ها به کندی به مرحله اجرا در می آید و این امر زمینه مطلوبی را فراهم می آورد که به واسطه آن نیترات ها در گیاه تجمع می یابند.

آب

۱ – ممکن است در آب سطوح نیترات به گونه ایی باشد که موجبات مسمومیت دامها را فراهم آورد. مزید بر آن ممکن است در اثر استفاده از کودها، فضولات و مواد دفعی دامی و مواد آلی در حال تجزیه آلوده شود. همچنین چاه های کم عمق که پوشش یا لوله موجود در جدار آنها ضعیف می باشد استعداد زیادی را در زمینه آلودگی از خود نشان می دهند. سطوح حاشیه ایی و مسمومیت زای نیترات در آب و خوراک می تواند موجبات ابتلا به مسمومیت نیتراتی را در دامها فراهم آورد. توجه به این دو منبع نیترات از اهمیت زیادی برخوردار است.

کود

۱ – در صورتی که دامها از کود های حاوی نیترات استفاده نمایند در این حالت این امر موجبات ابتلا به مسمومیت حاد نیتراتی را به وجود می آورد. بلافاصله پس از اجرای اقدامات مبتنی بر مصرف کود در مزرعه بایستی از حضور دام ممانعت به عمل آورد. دامها در مناطقی که دستگاه های کودپاش در حال حرکت می باشند و همچنین در مناطقی که در آن انباشتگی کود به مرحله اجرا در می آید به طور آزادانه به مقادیر زیادی از نیترات دسترسی می یابند.

مسمومیت ناشی از نیترات در دامها

۱ – نیترات به خودی خود برای دامها مضر نیست. اما افزایش بیش از حد آن عوارضی را ایجاد می نماید که این دسته از عوارض به نام مسمومیت نیتراتی مطرح می باشند.
۲ – در حالت طبیعی و نرمال نیترات را می توان در علوفه ها یافت نمود.در طی فرآیند هضم این ماده می تواند به نیتریت(۲NO) تبدیل شود و پس از آن نیتریت به آمونیاک(۳NH) تغییر می یابد . آمونیاک در اثر فعالیت باکتری های موجود در شکمبه به پروتئین تبدیل می گردد.
۳ – حال در صورتی که دامها از گیاهان حاوی مقادیر زیادی از نیترات تغذیه نمایند مقادیر زیادی از نیتریت در شکمبه تجمع می یابد. بایستی به این مطلب توجه نمود که نیتریت در مقایسه با نیترات ۱۰ برابر سمی تر می باشد.
۴ – به طور کلی مسمومیت ناشی از نیترات ممکن است خود را به دو صورت مزمن یا حاد نمایان سازد. در حالت مزمن دوز زیر کشنده ممکن است پیامدهایی را به دنبال داشته باشد که از آن جمله می توان به مواردی از قبیل سقط جنین،کاهش وزن بدن،تنزل در میزان تولید شیر،پسروی در عملکردهای دیگر دامی اشاره نمود و این در حالی است که مسمومیت حاد می تواند عواقب دیگری را در بر داشته باشد.
در این حالت از عارضه نیتریت پس از جذب به درون گلبول های قرمز خون با هدف تشکیل مت هموگلوبین با هموگلوبین( مولکول حامل اکسیژن) ترکیب می شود. مت هموگلوبین ماده است که از نقطه نظر انتقال اکسیژن در درون بدن از توانایی مکفی برخوردار نمی باشد. این حالت منجر به خفگی و مرگ و میر در دام می شود.

علائم بالینی مسمومیت ناشی از نیترات در دامها

۱ – علائم بالینی این مسمومیت با مواردی از قبیل فقدان اکسیژن در خون مرتبط می باشد. علائم مسمومیت حاد در دام نیم ساعت تا چهار ساعت پس از مصرف سطوح مسمومیت زا از نیترات تظاهر می یابد.

۲ – علائم مسمومیت به سرعت ظاهر می شود و در این حالت علائم مسمومیت به شرح زیر می باشد:
-ایجاد غشای مخاطی متمایل به آبی/ قهوه ایی شکلاتی
-تنفس سریع/ سخت
-تنفس پر صدا
-تسریع در ضربان نبض(۱۵۰ + /دقیقه)
-ترشح بزاق،نفخ،لرزش،بی تعادلی
-ضعف، کما،مرگ
-تغییر رنگ خون و ایجاد رنگ قهوه ایی شکلاتی تیره در آن

۳ – در دامهای آبستنی که پس از ابتلا به مسمومیت ناشی از نیترات به زنده مانی خود ادامه می دهند جنین به دلیل کمبود و یا فقدان اکسیژن سقط می شود. به طور کلی در این عارضه سقط جنین ۱۰ تا ۱۴ روز پس از مواجعه دام با این عارضه به وقوع می پیوندد.

تشخیص

۱ – تشخیص مسمومیت ناشی از نیترات در دامها با استناد به مشاهده علائم بالینی و احتمال استقرار دام در معرض گیاهان و یا آب مسمومیت زا به مرحله اجرا در می آید.
۲ – پرورش دهندگان بایستی به منظور دست یابی به یک تشخیص قطعی با دامپزشک مشورت نمایند.
آنالیز آزمایشگاهی با هدف تایید تشخیص بایستی بر روی گیاهان مشکوک،آب،محتویات معده،خون، ادرار،زلالیه چشم گاو مرده به مرحله اجرا در آید.
۳ – از آنجایی که بخش زیادی از نیترات موجود در شکمبه از طریق تخمیر بی هوازی کاهش می یابد و به صورت آمونیاک احیا می شود از این رو می توان به این امر اشاره نمود که محتویات شکمبه در نمونه های پس از مرگ از نقطه نظر تعیین نیترات ارزش کمی دارند.
۴ – نمونه های برگرفته شده از گیاهان علوفه ایی تازه و علوفه خشک بایستی بیانگر علوفه موجود در مزرعه و یا علوفه بسته بندی شده باشند. این دسته از نمونه ها را بایستی در یک کیسه پلاستیکی تمیز بسته بندی نمود و سپس آنها به آزمایشگاه ارسال شوند.
۵ – نمونه های برگرفته شده از آب را بایستی در یک بطری استریل وارد نمود. در هنگام جمع آوری نمونه آب بایستی به این مطلب توجه نمود که آب قبل از نمونه گیری بایستی برای چند دقیقه جریان یابد.

درمان

۱ – دامهای مبتلا به این بیماری را می توان با استفاده از تزریق درون وریدی برخی از داروها همانند متیلن بلو درمان نمود.
۲ – فرآورده های دارویی و تجاری مرتبط با درمان مسمومیت ناشی از اسید پروسیک را نمی توان برای درمان دامهای مبتلا به مسمومیت ناشی از نیترات مورد استفاده قرار داد.
۳ – سازمان غذا و دارو استفاده از داروی متیلن بلو را برای درمان دامهای تولید کننده غذا و مبتلا به مسمومیت نیتراتی مورد تایید قرار نمی دهد.
۴ – پرورش دهندگان قبل از استفاده از این روش درمانی بایستی با دامپزشک مشورت نمایند.

پیشگیری

۱ – پیشگیری بهینه و مطلوب از عارضه مسمومیت ناشی از نیترات را می توان با استفاده از برخی از راهکارها همانند کنترل نوع و مقدار علوفه ارائه شده به دام به مرحله اجرا در آورد.
۲ – پرورش دهندگان بایستی از تغذیه دامها با استفاده از جیره های حاوی علوفه هایی با مقادیر بالا از نیترات اجتناب نمایند و یا دست کم آنها را با خوراک های حاوی مقادیر اندکی از نیترات مخلوط کنند.
۳ – در صورت بروز شک و تردید بایستی قبل از استفاده از علوفه ها در تغذیه دام آنها را مورد آنالیز قرار داد.
۴ – علوفه هایی حاوی نیترات در سطح زیر کشنده را می توان به رعایت اقدامات احتیاطی در اختیار دامها قرار داد.
۵ – تحت هر شرایط یک سطح واحد از نیترات مسمومیت زا نیست. در هنگام تغذیه بایستی دامها را با استفاده از علوفه خشک تغذیه نمود و این امر تنها با هدف کاهش میزان مصرف علوفه های تحت تاثیر توسط دامهای گرسنه به مرحله اجرا در می آید.
۶ – علوفه های برداشت شده که حاوی مقادیر بالایی از نیترات هستند را می توان با استفاده از برخی از راهکارها همانند مخلوط نمودن آنها با خوراک های دیگر به طور مطلوبی در اختیار دامها قرار داد. این اقدام تنها با هدف کاهش میزان استفاده از نیترات موجود در جیره به مرحله اجرا در می آید.
۷ – پرورش دهندگان برای تعیین نسبت مناسب و دقیق علوفه های حاوی مقادیر بالا و یا اندک نیترات و مخلوط نمودن آنها و ایجاد تولید یک جیره مطلوب برای یک گروه خاص از دامها بایستی با دامپزشک و یا متخصصان تغذیه تماس برقرار نماید.

راهکارهای مدیریتی

۱ – علوفه های ناشی از غلات دانه ریز و مبتلا به تنش ناشی از خشکسالی و همچنین علوفه های مستعد از نقطه نظر افزایش مقدار نیترات را بایستی قبل از استفاده در تغذیه دام مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
۲ – علوفه های حاوی مقادیر بالایی از نیترات را بایستی با علوفه و مواد خوراکی دیگر که مقدار نیترات موجود در آنها اندک است مخلوط نمود. در برخی از موارد با استفاده از این راهکار می توان سطح نیترات موجود در جیره را به اندازه مکفی کاهش داد و در این حالت علوفه به طور ایمن در تغذیه دام مورد استفاده قرار می گیرد.

۳ – پرورش دهندگان بایستی بتوانند فرصتی را بوجود آورند که دامها به واسطه آن بتوانند به طور مکرر از مقادیر اندکی از خوراک های حاوی سطوح بالایی از نیترات استفاده نمایند و این امر می تواند موجبات تنظیم و سازگاری بدن دام برای استفاده از خوراک هایی با محتوای بالای نیترات را بوجود آورد و از سوی دیگر می تواند کل مقدار نیترات مصرفی به طور روزانه را بدون ایجاد اثرات نامطلوب افزایش دهد.
۴ – پرورش دهندگان بایستی از نقطه نظر زمانی فرصتی را بوجود آورند که دامها بتوانند با افزایش نیترات موجود در جیره سازگاری حاصل نمایند. در صورتی که سطح نیترات موجود در جیره در حد بسیار بالای نباشد (میزان نیترات یا ۳NO برابر با ۹۰۰۰ قسمت در هر میلیون باشد)در این حالت دام می تواند با افزایش مقدار آن در خوراک سازگاری حاصل نماید.
۵ – دامها بایستی بتوانند در تمامی اوقات به آبی تازه و عاری از نیترات دسترسی داشته باشند.
۶ – پرورش دهندگان نبایستی فرصتی را بوجود آورند که دامهای گرسنه به علوفه هایی با نیترات بالا دسترسی داشته باشند و آنها را بایستی با استفاده از جیره های حاوی علوفه هایی با محتوای نیترات کم تغذیه نمایند.
۷ – جیره گاوها را بایستی به نحوی باشد که بتوان علوفه های حاوی مقادیر زیادی از نیترات را با دیگر مواد خوراکی حاوی نیترات کم همانند علوفه هایی با نیترات کم ، خوراک غلات و یا فرآورده های فرعی ناشی از آن تکمیل نمود. استفاده از خوراک های پرانرژی پیامدهایی را به دنبال دارد. این دسته از خوراک ها می توانند روند تبدیل نیترات به ترکیبات غیر سمی را تحریک نمایند و این امر منجر به کاهش توانایی آنها در ایجاد مسمومیت می شود.
۸ – پرورش دهندگان بایستی از این مطلب آگاهی داشته باشند که دامهای موجود در وضعیت نامطلوب و یا دامهای بیمار مخصوصا بیماری های تنفسی استعداد زیادی را در زمینه ابتلا به مسمومیت ناشی از نیترات از خود نشان می دهند.
۹ – پرورش دهندگان بایستی به نحوه برداشت و تغذیه علوفه های حاوی مقادیر زیادی از نیترات به صورت سیلو توجه نمایند. تخمیر فرآیندی می باشد که پس از سیلو نمودن علوفه به وقوع می پیوندد. این فرآیند در امر کاهش سطح نیترات از توانایی مکفی برخوردار می باشد. با این حال این فرآیند تضمینی را در رابطه با ایمن بودن سیلو از نقطه نظر سطح نیترات موجود در آن ارائه نمی دهد و در این حالت بررسی و ارزیابی یکی از جمله مواردی می باشد که به شدت مورد تاکید قرار می گیرد.
۱۰ – جهت جلوگیری از مسمومیت ناشی از نیترات در دامها ، نبایستی به مکان های نگهداری کود ها دسترسی داشته باشند.
۱۱ – پرورش دهندگان نبایستی علوفه های سبز و قطعه شده را که پس از برداشت تحت تاثیر حرارت قرار گرفته اند و یا تمام شب نگهداری شده اند را در تغذیه دامها مورد استفاده قرار دهند. حرارت دادن یکی از جمله عواملی می باشد که تمایل زیادی را برای تشکیل نیتریت از خود نشان می دهد. به طور کلی میزان مسمومیت زایی نیتریت از نیترات بیشتر است.

منبع:

Nitrate poisoning of livestock. (2020). North Dakota state university.

مترجم:
رسانه پیک دامپرور، مهندس امید فعال زاده، کارشناس علوم دامی

* استفاده از این مطلب با ذکر نام منبع و مترجم بلامانع است.

اگر تمایل دارین شماره جدید مجله برایتان ایمیل شود اشتراک نسخه دیجیتال پیک دامپرور را فعال نمائید.

همچنین شما میتوانید ویدئوهای جذاب را در پیج اینستاگرام پیک دامپرور دنبال نمائید.